کشاورز بدون بازار مانند یک محصول بدون آب محکوم به فناست. این امر برای تولیدکنندگان پیشرو، که باید برنامههای بازاریابی فعال، جامع و متنوع داشته باشند چیز جدیدی نیست. یکی از راهکارهای اصلی این مسئله( کاهش ریسک بازار) کشاورزی قراردادی است، به معنی نوعی مشارکت سودمند متقابل بین تولیدکنندگان و تجار محصولات کشاورزی که میتواند با مدیریت ریسک تولید، پایداری بیشتری را برای زنجیرههای ارزش محصولات کشاورزی فراهم کند.
به طور معمول، یک کشاورز قراردادی موافقت می کند که مقدار معینی از محصول را مطابق با استانداردهای لجستیکی و کیفیت معین در ازای دریافت قیمت مطمئن بازار، ریسک مشترک و/یا درجه حمایت زراعی (مانند نهاده ها، مشاوره)، حمل و نقل، دسترسی به سرمایه و غیره به خریدار تحویل دهد). دامنه و اندازه کشاورزی قراردادی به طور قابل توجهی بر اساس مورد به مورد متفاوت است
به طور کلی دو نوع اصلی کشاورزی قرارداد در دنیا خیلی معمول است:
قراردادهای بازاریابی (Marketing contract): به معنی توافقات خریدار و فروشنده ( کشاورز) است به نحوی که قیمت و میزان محصول را قبل از برداشت تعیین می کند. در این مدل، بیشتر تصمیمات مدیریتی، عملیات کشاورزی و در نتیجه ریسکهای تولید با تولیدکننده است و از نظر فنی مالکیت محصول حفظ میشود. با این حال، طرفین در ریسک قیمت بازار سهیم هستند.
قراردادهای تولید (Production contract) : در این نوع قرارداد کیفیت، کمیت و شیوه تحویل محصول قراردادی مشخص میشود و علاوه بر دستورالعملهای تولید، نهادهها، مشاوره فنی و خدمات ترویجی نیز توسط خریدار به کشاورز ارائه میشود. در این قراردادها، خریدارو تولیدکننده در ریسک های بازاریابی و تولید با هم سهیم هستند اگرچه شرایط قرارداد اغلب تحت سلطه پیمانکار است.
کشاورزی قراردادی در مدلهای مختلفی اجرایی میشود مانند:
مدل متمرکز:
شامل یک کارخانه فراوری ویا بسته بندی است که از تعداد زیادی کشاورز کوچک خریداری می کند. محصولات اغلب به درجه بالایی از فراوری نیاز دارند، مانند چای یا اغلب گیاهان دارویی با تخصیص سهمیه برای هر کشاورزی و کنترل کیفیت دقیق . مشارکت حامیان مالی در تولید از حداقل ارائه نهاده ها تا نقطه مقابل که حامی مالی کنترل بیشتر جنبه های تولید را در دست می گیرد متفاوت است.
مدل مزرعه مرکزی:
نوعی از مدل متمرکز است که در آن اسپانسر یا حامی مالی، یک مزرعه مرکزی را نیز مدیریت می کند. اراضی مرکزی معمولاً برای تضمین تامین خوراک کارخانه فرآوری استفاده می شود، اما گاهی اوقات فقط برای اهداف تحقیقاتی یا اصلاح نژادی استفاده میشوند.
مدل واسطه:
در این مدل، خریدار( حامی مالی) به جای قرارداد مستقیم با کشاورز با واسطه ها قراداد میبندد. در قراردادهای با واسطه ها این خطر وجود دارد که خریدار کنترل خود بر تولید، کیفیت و همچنین قیمت های دریافتی از کشاورزان را از دست بدهد.
چالشهای پیش رو در کشور برای کاشت قراردادی گیاهان دارویی:
- عدم شناخت و اطلاع کافی دو طرف اصلی قراداد ( تولید کننده – خریدار) از وجود و ظرفیتها و نیازهای یکدیگر به دلیل پراکندگی زیاد مزارع و در نتیجه نوسانات زیاد قیمتها
- در دسترس نبودن قراردادهای تیپ و استانداردهای مورد نیاز برای انواع کشتهای یک ساله، چند ساله، محصولات برگی و بذری و…..
- عدم وجود مزارع بزرگ یا اجتماع چند مزرعه کوچک تولید گیاهان دارویی در قالب تشکلهای کشاورزی فعال
- عدم اطلاع کافی تواید کننده از GACP گیاهان دارویی
- پراکنده بودن مزارع گیاهان دارویی و عدم تمرکز آنها در اطراف یک واحد فراوری بزرگ
- اقبال کم کارخانجات فراوری و تجار گیاهان دارویی به خرید محصول به دلیل حجم کم( عدم یکنواختی) ، کیفیت پایین و قیمت بالا
راهکارها:
- ایجاد گروههای کشاورز تولید کننده هر گیاه ( تولید کنندگان نعنا، به لیمو، مرزه و….) توسط یکی از کشاورزان پیشرو با تسهیل گری و حمایت وزارت جهاد کشاورزی
- ایجاد سامانه ای برای معرفی تولید کنندگان با قابلیت ثبت اطلاعات توسط هر تولید کننده منوط به صحت سنجی اطلاعات، ارائه قیمتهای کارشناسی شده داخلی و جهانی، اعلام بازه زمانی عقد قرارداد برای محصولات یکساله و….
- تدوین استاندارد های لازم برای درجه بندی محصولات خشک انواع گیاهان
- تدوین قراردادهای تیپ کارشناسی شده و حقوقی برای انواع محصولات بر اساس استاندارد درجه بندی محصول و نشر آن
- تسهیل گری وزارت جهاد کشاورزی و سازمان غذا و دارو برای ارائه تسهیلات به حامیان مالی( خریدارمحصول) ورسمیت دادن به کشتهای قراردادی
- https://www.fao.org/3/y0937e/y0937e02.htm. Types of contract farming.
- https://www.agrivi.com/blog/contract-farming-a-way-to-sustainable-agriculture/..Contract farming in the US: Where To Start
نکات خوبی در مورد کشت قراردادی بود سپاسگزارم
با تشکر از حسن توجه شما